DİVAN EDEBİYATI

                           DİVAN EDEBİYATI

   Genel Özellikleri:

• Arap ve İran edebiyatlarının etkisiyle oluşmuş aydın zümrenin edebiyatıdır.
• Dil konu ve biçim özelliklerini de İran ve Araplardan almıştır.
• Eserlerin tamamı yazılıdır.
• Anonim ürünler yoktur.
• Düz yazı kullanmakla birlikte, şiir daha çok kullanılmıştır.
• Din dışı bireysel konulara yönelinmiştir.
• 13. yy dönemin başlangıcıdır.
• 19. yy. ikinci yarısına kadar devam etmiştir.
• Dil oldukça ağırdır.
• Saraydan destek gördüğü için “Saray Edebiyatı” da denilir.

    Divan Şiiri:

• Aruz ölçüsü kullanılmıştır.
• Çoğunlukla beyit kullanılmış, nadiren de dörtlük görülmüştür.
• Şarkı ve Tuyuğ dışındaki türler Arap-İran edebiyatlarından alınmıştır.
• Genellikle tam ve zengin kafiye kullanılmıştır.
• Parça güzelliğine önem verilir.
• Dil süslü ve sanatlıdır. Mazmun adı verilen çeşitli kalıplar kullanılır.
• Sanat sanat için yapılır.
• Konular genellikle soyuttur.
• Göz için kafiye anlayışı esastır.
• Dil Arapça ve Farsçadan oluşan Osmanlıcadır.
• Aşk, şarap, tabiat gibi konular ele alınır.
• Nazirecilik geleneği hâkimdir.

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

A-   Beyitlerle Yazılan Nazım Şekilleri

Gazel:

• Güzellik, aşk, kadın, şarap gibi konuları işler.
• En az 5 en çok 15 beyitten oluşur.
• Aruzun bütün kalıplarıyla yazılabilir.
• Uyak düzeni aşağıdaki gibidir.

------------ a               --------- b             ---------- c         -------- d

------------ a               --------- a             ---------- a         -------- a

• Gazelin ilk beyitine “matla”, son beyitine “makta” denir
• En güzel beyitine “beyt’ül gazel”, ya da “Şah beyit” denir.
• Genellikle konu bütünlüğü yoktur.
• Konu bütünlüğü olmayan gazellere “Yek-avaz” gazel denir.
• Konu bütünlüğü olan gazellere “Yek-ahenk” denir.
• Şairin mahlasının bulunduğu beyite “mahlashane” ya da “taçbeyit” denir.

  Müstezat Gazel: Her dizesinden sonra aynı aruz kalıbının kısaltılmış şekliyle yapılan gazeldir.

  Musammat Gazel: Dizelerin ortasında da uyak bulunan gazellerdir.

  Terbî: Bir gazelin beyitlerine başka şair tarafından aynı ölçüde iki mısra eklenmesiyle oluşur.

   Tahmis: Gazelin beyitleri arasına üç dize eklenmesidir.

Kaside:

• En az 33 en fazla 99 beyitten oluşur.
• Uyak düzeni aşağıdaki gibidir.

-------- a           ------- b          -------- c         ------- d

-------- a           ------- a          -------- a         ------- a

• Herhangi bir kişiyi övmek için yazılır.
• Kasidede bir şeyin tasvir edildiği bölüme “NESİB” denir.
• Nesibten sonra aynı vezinle söylenen gazale “TEGAZZÜL” denir.
• Asıl konuya geçişi sağlayan bölüme “GİRİZGAH” denir.
• Yazarın istediği kişiyi övdüğü bölüme “MEDHİYE” denir.
• Şairin kendisini övdüğü bölüme “FAHRİYE” denir.
• Şairin övdüğü kişi ve yakınları için dua ettiği bölüme “DUA” denir.
• Allah’ın birliğini anlatan kasidelere “ Tevhid” denir.
• Allah’a dua etmek için yazılan kasidelere “Münacat” denir.
• Herhangi birisini övmek için yazılanlara “Methiye” denir.
• Peygamberi övmek için yazılan kasideler “Naat” denir.
• Birisini eleştirmek için yazılanlara “Hicviye” denir.
• Ölen birisinin arkasından yazılan kasidelere “Mersiye” denir.
• Nesib bölümündeki konuya göre adlandırılır. ( Su kasidesi, Kış kasidesi )
• En güzel beyitine “beyt’ül kasid” denir.

Mesnevi:

• Roman ve hikayenin yerini tutan türdür.
• Beyit sınırı yoktur.
• Kafiye düzeni aşağıdaki gibidir.

-------- a          ------- b            ------- c          ------- d

-------- a          ------- b            ------- c          ------- d

• Efsaneler, kahramanlıklar ve aşk konuları sıklıkla işlenir.
• Beş mesneviden oluşan şekillere “HAMSE” denir.
• Türk edebiyatındaki ilk örneği “Kutadgu Bilig” dir.
• En iyi örnekleri “Hüsn-ü Aşk”, “Leyla vü Mecnun”, “Mesnevi” de görülür.

B-    Bentlerle Yazılanlar

Rubai:

• Kafiye düzeni  “aaxa” şeklindedir.
• Aruzun belli kalıplarıyla yazılır.
• Genellikle felsefi konular işlenir.
• Ömer Hayam ve Mevlana’nın rubaileri meşhurdur.
• Tek dörtlük halinde yazılır.
• Günümüzde canlılığını koruyan bir türdür.

Tuyuğ:

• Divan edebiyatına Türklerin kattığı bir türdür.
• Felsefi konular sıklıkla işlenir.
• Kafiye düzeni “aaxa” şeklindedir.
• Kadı Burhaneddin’in tuyuğları meşhurdur.
• Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilün vezniyle yazılır.

Murabba:

• Bentlerle yazılmış nazım türüdür.
• 3 ile 7 bent arasındadır.
• aaaa / bbba / ccca  şeklinde kafiye düzeni vardır.
• Genellikle tasavvufi konular işlenir.

Şarkı:

• Türklerin divan edebiyatına kattığı bir türdür.
• Aşk, kadın, şarap konuları işlenmiştir.
• En az  2 en fazla 5 dörtlükten oluşur.
• Son zamanlarda müzik eşliğinde söylenmiştir.
• Nedim bu türün en başarılı örneklerini vermiştir.
• Üçüncü mısralara “Miyan” adı verilir.

Terkib-i Bent:

• 5 ile 10 bent arasında oluşur.
• Bentler 5 ile 10 beyitten oluşur.
• Uyak düzeni aşağıdaki şekildedir.

       I-   aa / xa / xa / xa / bb

      II-    cc / xc / xc / xc / dd

• Mersiyeler çoğunlukla bu türde yazılır.
• Son beyite “vasıta” beyiti denir.
• Didaktik felsefi konular işlenir.
• Ziya Paşa bu türde önemli örnekler vermiştir.

Terci-i Bent:

• Terkib-i bentten farklı olarak vasıta beyit aynen tekrarlanır.
• Daha çok din ve felsefe konuları işlenir.

 Serbest Müstezat:

• Kısa ve uzun dizelerin oluşturduğu türdür.
• Kısa mısraların ölçüsü şiirin ölçüsünün bir parçasıdır.
• Ölçüye dikkat edilmez.
• Fransız edebiyatından dilimize girmiştir.
• Özellikle Servet-i Fünun ve Fecri Ati şairleri tarafından sık kullanılmıştır.

Sone:

• 14 dizeden oluşmaktadır.
• abba / abba / ccd / ede şeklinde uyaklanır.
• İtalyan edebiyatından dilimize geçmiştir.

Terza-rima:

• Üçlükler halinde yazılır.
• İtalyan edebiyatı ürünüdür. Edebiyatımıza Fransız edebiyatından girmiştir.
• aba / bcb / cdc / ded / efe / f  şeklinde uyaklanır.

           Divan Edebiyatı Şairleri

Hoca Dehhani:

• 13. yy. da yaşamış bir şairdir.
• Divan edebiyatının kurucusu sayılır.
• Özellikle din dışı konularda şiirler yamıştır.
• Farsça “Selçuklu Şehnamesi” adlı eseri vardır. 20 bin beyit civarındadır.

Sultan Veled:

• Mevlana’nın oğludur. Farsça yazmıştır.
• “İbtidanâme”, “İntihâname”, “Rübabnâme” adlı eserleri vardır.

Aşık Paşa:

• Türkçe’nin büyük savunucusudur.
• Hece ölçüsüyle de yazmıştır.
• “Garipnâme” adlı didaktik eseri önemlidir.

Ahmedi:

• 14. yy. ın en büyük şairidir.
• İlk “Divan” hazırlayan şairdir. ( Bu yüzden asıl kurucu sayılır.)
• Din dışı konuları işlemiştir.
• “Divan”, “İskendernâme”, “Cemşid ü Hurşit” adlı eserleri önemlidir.
• Osmanlı tarihi de yazmıştır.

Gülşehri:

• 14. yy.ın önemli şairlerindendir.
• Attar’dan çevirdiği “Mantıku’t Tayr” adlı eseriyle tanınmıştır.
• “Feleknâme” adlı farsça bir eseri de vardır.

Kadı Burhanettin:

• 14. yy. da yaşamış sultan şairdir.
• Aruz ve heceyi kullanmıştır.
• Tuyuğları ile tanınır.
• “Divan” adlı eseri vardır.

Nesimi:

• 14. yy. şairlerinden olup Azeri şivesi kullanmıştır.
• Özellikle tuyuğlarıyla tanınmıştır.
• Hurufi inancına bağlıdır.
• Türkçe ve Farsça olmak üzere iki divanı vardır.
• Derisi yüzülerek öldürülmüştür.

Şeyhi:

• 15. yy. da yaşamıi bir şairdir.
• “Harnâme”, “Hüsrev ü Şirin” ve “Divan” vardır.
• En iyi Hüsrev ü Şirin çevirisi kabul edilir.

Ahmet Paşa:

• 15. yy. dönemi şairlerindendir.
• 16. yy şairlerini de önemli ölçüde etkilemiştir.
• “Divan” önemli eseridir.

Necati Bey:

• Mahallileşme akımını başlatmıştır.
• Bilinen tek eseri “Divan” ıdır.
• Türkçe kalıpları sıklıkla kullanmıştır.

Süleyman Çelebi:

• 15. yy şairidir.
• “Vesiletü’n Necat” ( Mevlit ) adlı önemli eser vardır.

Ali Şir Nevâi:

• 15. yy. Çağatay edebiyatı şairlerindendir.
• Türkçe’nin en büyük temsilcilerindendir.
• Muhakemet’ül Lügateyn ( Türkçe-Farsça  karşılaştırması )
• Mecâlisü’n Nefais ( İlk Şairler Tezkiresidir )
• Mizânü’l Evzan ( Aruz Vezni İncelemesidir )
• Hamse sahibidir.
• 4 Türkçe Divan’ı ve 1 Farsça Divan’ı vardır.

Fuzuli:

• 16. yy. şairlerindendir. Azeri Türkçesiyle şiirler yazmıştır.
• Platonik aşk anlayışına sahip lirik bir şairdir.
• “Leyla vü Mecnun” hikayesi en önemli eseridir.
• Arapça, Farsça, Türkçe “Divan”ı vardır.
• Şikayetnâme, Beng ü Bade, Heft Cam, Rind ü Zahid, Hadikatü’s Süeda, Hadis-i Erbain önemli eserleri arasındadır.

Baki:

• 16. yy. şairlerinden olup din dışı konularda yazmıştır.
• Sultan’uş Şüara kabul edilir.
• Gazellerin yer aldığı Türkçe “Divan”ı vardır.
• “Kanuni Mersiye”si bir başka önemli eseridir.
• Ayrıca Arapça ve Farsça’dan tercümeleri de vardır.

Bağdatlı Ruhi:

• 17. yy. kaside şairlerindendir.
• Dönemin bozukluklarını şiirlerine yansıtmıştır.
• “Divan” ı ve “Terkib-i Bend”i ile ünlüdür.
• Ziya Paşa’yı etkilemiştir.

Nef’i:

• 17. yy. kaside şairlerindendir. Hicivleriyle ünlüdür.
• Dili Ağır ve sanatlarla süslüdür.
• Türkçe ve Farsça “Divan”ı vardır.
• “Siham-ı Kaza” en önemli eseridir.

Nabi:

• 17. yy didaktik şiirinin en büyük üstadıdır.
• “Türkçe Divan”, “Farsça Divan”, “Hayriye” ( Öğütler ), “Hayrabad”,

 “Tuhfet’ül Harameyn”, “Sûrname” önemli eserlerindendir.

Nedim:

• Lale Devri eğlencelerini şiirlerine yansıtan bir şairdir.
• Özellikle şarkılarıyla tanınır.
• “İstanbul Şairi” olarak anılır.
• Mahalli akımdan etkilenmiş hece ölçüsüyle de şiirler yazmıştır.
• “Divan”ı vardır.

Şeyh Galip:

• Divan edebiyatının son büyük şairidir.
• Galata mevlevihanesinde Şeyhlik yapmıştır.
• Sebk-i Hindi ( Hint Üslubu ) den etklilenmiştir.
• “Divan”ı ve “Hüsn-ü Aşk” (İlahi Aşk) önemli eserlerindendir.
• Dili ağır ve süslüdür.

                                     Divan Nesri

Özellikleri:

• Arapça ve Farsça’dan çok etkilenilmiştir.
• Cümleler bağlaçlarla uzatılmıştır.
• Secilere sıklıkla yer verilmiştir.
• İlmi konularda yazılanlarda sanatsız anlatım dikkat çeker.
• Sade ve süslü olmak üzere iki grupta incelenir.

Sade Nesir:

• Daha çok bilimsel konularda yazılır.
• Yabancı sözcük sayısı azdır.
• Bazı sade nesir örnekleri:

Seydi Ali Reis           ---   Mirat’ül Memâlik

Aşıkpaşazade            ---  Tevarih-i Ali Osman

Mercimek Ahmet     ---  Kabusnâme

Evliya Çelebi            ---  Seyahatname

Sanatlı Nesir:

• Şiirdeki süsten ve gösterişten etkilenmiştir.
• Bu türün en büyük temsilcisi Sinan Paşa’dır

Tezkire: Günümüzdeki biyografinin karşılığıdır. Mecâlisü’n Nefâis ilk tezkiredir.

 Heşt Behişt ( Sehi Bey Tezkiresi ) önemlidir.

Siyer: Peygamberimizin hayatının anlatıldığı eserlerdir. ( Siyer-i Nebi )

Hilye: Hz. Muhammet ve dört halifenin çeşitli özelliklerini anlatır.

Mektup: Divan edebiyatında “Münşeat” olarak adlandırılır. ( Şikayetname )

Seyahatname: Gezi yazısı türündedir. Seyahatname ( Evliya Çelebi ),

Mirat’ül Memalik ( Seydi Ali Reis ), Mihnet-i Keşan ( İzzet Molla )

Sefaretnâme: Büyükelçilerin yazmış olduğu erlerdir.

Paris Sefaretnâmesi (28 Mehmet Çelebi),  Viyana Sefaretnâmesi ( Kara Mehmet )

Sûrnâme: Sünnet ve düğünlerin anlatıldığı türdür.

Şehrengiz: Şehir güzelliklerinin anlatıldığı eserlerdir.

Gazavetnâme: Din uğruna yapılmış olan savaşlar anlatılır.

Sinan Paşa:

• İyi bir matematikçi, tasavvufçu ve şairdir.
• Süslü nesir ilk temsilcisidir.
• Tazarrunâme ( Tanrıya Yalvarış ), Tezkiretü’l Evliya ( Erenler Tezkiresi ), Maarifnâme Adlı eserleri vardır.

Aşıkpaşazade:

• Tarih yazarı olarak ün yapmıştır.
• Sade bir dil kullanmıştır.
• En önemli eseri Tevârih-i Ali Osman’dır

Sehi Bey:

• Sade bir dil kullanmıştır.
• En önemli eseri Heşt-Behişt’tir.
• İlk Osmanlı tezkiresidir. 200 kadar şairin bilgisidir.

Seydi Ali Reis:

• Aslen denizci olan bir şair ve yazardır.
• Miratü’l Memalik en önemli eseridir. Hint seferinde yaşadıklarını anlatır.
• Kitab’ül Muhit adlı eserinde ise denizcilik bilgileri vardır.

Piri Reis:

• Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabı vardır.

Katip Çelebi:

• Birçok alanda eser vermiştir. ( Tarih-Coğrafya )
• Sade bir nesri kullanmıştır.
• Keşfü’z Zünun – Bibliyografya kitabıdır. On bin yazar hakkında bilgi vardır.
• Cihannüma – Coğrafya eseridir.
• Fezleke – Tarihi olayların anlatıldığı kitaplardır.
• Tuhfetü’l Kibar: Deniz Seferleri anlatılır.
• Mizan’ül Hak : Dini-Ahlaki konuları işleyen didaktik bir eserdir.
• Düsturu’l Amal: Devletteki aksaklıkların anlatıldığı eserdir.

Evliya Çelebi:

• Seyahatname türünde eserler vermiştir.
• Sade ve doğal bir dili vardır.
• Seyahatname en önemli eseridir.

Mercimek Ahmet:

• Sade nesir örnekleri vermiştir.
• Kabusname en önemli eseridir.

   Ayrıca;

Oruç Bey Tarihi – Oruç Bey

Selçuknâme – Yazıcıoğlu Ali

Kitab-ı Cihannüma – Neşri

Düsturname – Enveri

Selatinname – Kemal

Künhü’l Ahbar – Gelibolulu Mustafa Ali

Risale – Koçibey ( İlk Rapor Örneği )

Şecere-i Türk – Ebu’l Gazi Bahadır Han

Şecere-i Terakkime – Ebu’l Gazi Bahadır Han

Babürnâme – Babür Şah