YAZILI EDEBİYAT

YAZILI EDEBİYAT

   Türk Edebiyatının yazı tarihi Yenisey kitabeleri ile başlamış kabul edilse de asıl edebiyatımız Göktürk kitabeleri ile başlamıştır.

    Göktürk Yazıtları

Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır. Edebiyatımızın ilk yazılı metinleridir. Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. Söylev, tarih ve anı türünün ilk örnekleridir. Didaktik özellik taşır. Wilhelm Thomsen tarafından bulunmuştur. Türk adının geçtiği ilk yazılı eserdir.

      Uygur Dönemi Eserleri

Uygurların Maniheizm’e geçmelerinden sonra yazılmış olan eserlerdir.

     Altun Yaruk                        Kalyanamkara Papamkara

     İyi Kötü Şehzade                 Sekiz Yükmek

     Irk Bitig                                Şehzade ve Aç Pars

Not: Aprinçur Tigin bilinen ilk Türk şairidir.

     

İslamiyet Etkisinde Türk Edebiyatı

   11. yy. dan başlayıp 19. yy a kadar olan dönemi kapsar.

• Arap ve Fars Edebiyatlarının etkisindedir.
• Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar sık kullanılır.
• Genellikle yazılı ürünler verilmiştir.
• Anonim ürün neredeyse yoktur.
• Nazım (şiir) türleri ağırlıktadır.
• Şiirde; aruz ölçüsü, beyit, tam ve zengin uyak sık kullanılmıştır.
• Aşk teması sık kullanılmıştır
• Şiir dili oldukça ağırlaşmıştır.
• İslamiyet eserlerde kendini belli etmiştir.

Geçiş Dönemi Eserleri

Kutadgu Bilig:

          Yusuf Has Hacip tarafından 1069-1070 yıllarında yazılmıştır. Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur. Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır. Aruz vezni kullanılmıştır. 6645 beyitten oluşmaktadır. Didaktik yönü ağır basan bir eserdir. Siyasetnâme tarzında yazılmıştır. Mutluluk veren bilgi anlamına gelmektedir. Semboller kullanılmıştır. Hükümdar Kün Toldı - Adalet, vezir Aytoldı -  İktidar, Ögdülmiş – Akıl ve Odgurmuş-Akıbeti temsil eder.

Divân-ı Lügâti’t Türk:

           Araplara Türkçe öğretmek amacıyla 1072’de Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. 7500 Türkçe kelime yer alır. Türk tarihi, folklor, coğrafya gibi alanlarda da önemli bilgiler vermektedir. İlk Türk-Cihan haritası bu kitapta vardır. İlk sözlük ve derleme kitabıdır.

Atâbet’ül Hakâyık:

           Hakaniye Lehçesiyle yazılmış, didaktik ve ahlaki bir kitaptır. Edip Ahmet Yüknekî tarafından yazılmıştır. Hakikatlerin Eşiği anlamına gelir. Tamamı 484 beyittir. Dini öğütler verir. Asıl metin 101 beyittir.

Divân-ı Hikmet:

           Ahmet Yesevi’nin söylemiş olduğu Hikmet adı verilen manzumelerin toplanıldığı eserdir. Hikmetli sözler anlamına gelir. Dili sade ve doğal bir halk Türkçe’sidir. Daha çok halk şiirini temsil eder. 7 ve 12’li hece ölçüleri kullanılmıştır. Tasavvuf edebiyatının kurucusudur.

           Dede Korkut Hikayeleri

• 15. yy. ve 16. yy. da aralarında bilinmeyen biri tarafından yazıya geçirilmiştir.
• 12 hikayeden oluşmaktadır.
• Masallar ve destan unsurları görülür.
• Nazım ve nesir karışıktır.
• Müslüman Oğuz boylarının gelenekleri, mücadeleleri ve savaşları anlatılır.
• Temiz ve zengin bir Türkçe kullanılır.
• Kahramanlık hikayeleri anlatılır.
• Samimi bir dindarlık hakimdir.

Not: Destan geleneğinden halk hikayeciliğine geçiş döneminin eseridir.